Patmos. The island of St. John. Places on Patmos associated with the apostle known from written and oral traditions

Publikacja pt. „Patmos – wyspa św. Jana. Miejsca na Patmos związane ze św. Janem Apostołem w świetle najstarszych tradycji” wydana w Wydawnictwie Bonus Liber w Rzeszowie w 2022 roku, jest syntezą pracy badawczej scalającej zagadnienia teologiczne, historyczne i archeologiczne, u których podstaw stoi postać św. Jana Apostoła, a ściślej jego pobyt jako zesłańca na wyspie Patmos.

Okładka publikacji polskojęzycznej i wydania w języku angielskim

Monografia jest owocem studium przeprowadzonego przez autora podczas pięciokrotnego pobytu na wyspie Patmos, kwerendy przeprowadzonej w znaczących bibliotekach biblijnych (m.in. w słynnej Bibliotece Monastyru św. Jana na Patmos i w Bibliotece Pontificio Istituto Biblico w Rzymie), spotkań z przedstawicielami społeczności z Patmos, a także dotarcia do wszystkich znanych miejsc na wyspie związanych z osobą św. Jana Apostoła.

Panorama współczesnej wyspy Patmos

W szerokim wprowadzeniu przedstawiony został aktualny stan badań nad różnymi aspektami wyspy Patmos, wskazane źródła na których opiera się monografia, zaprezentowana metoda pracy i ukazana struktura książki. Istotne jest w tej części książki wyeksponowanie podstawowego źródła dla realizowanego tematu badawczego, a mianowicie dzieła pochodzącego z przełomu IV i V wieku, którego autorem miał być towarzyszący św. Janowi w zesłaniu na Patmos diakon Prochor. Dzieło to powstałe w języku greckim nosi tytuł: Πεϱίοδοι τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ϑεολόγου συγγϱαφεῖσαι παϱὰ Πϱοχόϱου (Wędrówki św. Jana Teologa spisane przez Prochora).

Odpis dzieła Prochora z XVII wieku przechowywany w Bibliotece Monastyru św. Jana

Książki D. Vakratsi

Wiele wnoszące w realizację projektu były rozmowy z mieszkańcami Patmos, w tym z Despoiną Vakratsi, autorką książek o Patmos, w tym obszernej monografii pt. Η Πάτμος χθες και σήμερα („Patmos wczoraj i dziś”), której pierwszy tom ukazał się w 2024 roku i Jacobem Koutlakisem, folklorystą, wielkim entuzjastą i znawcą Patmos, dzielącym się nieprzeciętną wiedzą nie tylko o współczesnych dziejach wyspy, ale przede wszystkim o miejscach związanych ze św. Janem. Kilkuletnia korespondencja J. Koutlakisem pozwalała odkrywać rzeczywistość, o której w różnych opracowaniach znaleźć można było jedynie znikome wzmianki. Interesujące były również spotkania z Georgiosem Kavourasem, jednym z najwybitniejszych współczesnych grafików greckich, mieszkających na Patmos, nawiązującym w swoich pracach do motywów apokaliptycznych i realiów wyspy.

Monastyr św. Jana w Chorze – stolicy Patmos

Wiedzę o współczesnych tradycjach Janowych na wyspie pogłębił też udział w dwóch konferencji naukowych na wyspie w 2024 roku, zorganizowanych z okazji 25 lecia objęcia patronatem UNESCO najważniejszych miejsc na Patmos.

Książka składa się z pięciu rozdziałów. Pierwsze trzy mają na celu wprowadzenie czytelnika do czwartego, merytorycznego rozdziału niniejszej pracy, poświęconego poszczególnym Janowym miejscom na Patmos znanym z tradycji spisanej i ustnej.

Kościół w Botrys – miejsce chrztu przez św. Jana pierwszych mieszkańców Patmos

Rezultatem badań autora jest oryginalne studium, łączące lekturę mało znanego apokryfu z fachową wiedzą na temat geografii i historii Patmos.

Monografię zamyka rozdział piąty, noszący tytuł „Pojanowe dzieje Patmos”. Opisane zostały w nim losy wyspy naznaczone rajdami piratów, fundacją klasztoru Jana Teologa przez św. Chrystodulosa w 1088 r.

Chrystodulos – budowniczy Monastyru św. Jana w chorze na Patmos

Publikacja kończy się refleksją teologiczną: „Duchowa wędrówka od miejsc do osoby”. Jako jej motto przytoczone zostały słowa Jana Pawła II: „Przestrzeń może przechowywać znaki nadzwyczajnych interwencji Boga”. Patmos w istocie z nieprzyjaznej wyspy zsyłki i kary stało się w świadomości chrześcijan miejscem świętym, Drugą Jerozolimą, Jerozolimą świętego morza, miejscem objawienia się Boga. Wyspa jest dziś ważnym miejscem na mapie „geografii zbawienia”, miejscem, które udziela trwałego wsparcia wierze (Paweł VI, Nobis in animo). W zakończeniu tego rozdziału autor stwierdza: „Miejsca Janowe na Patmos nie zatrzymują uwagi na sobie, nie porywają swoją nadzwyczajnością czy pięknem, nie narzucają się swoją pasjonującą historią czy upamiętniającą je architekturą, ale odsyłają do Tego, który z tej wyspy jeszcze raz ukazał chrześcijanom najgłębszy sens ich ziemskiej wędrówki i cel, do którego mają dążyć – niebo. Do nawiedzających te miejsca należy decyzja o przejściu od tych miejsc do doświadczeń osobistych spotkań z Bogiem”.