Prof. Marek Kwiek i jego doktorant Łukasz Szymula z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zbadali, w jaki sposób członkowie społeczności naukowej porzucają naukę akademicką i jak zjawisko rezygnacji z nauki (definiowane jako zaprzestanie publikowania) różni się w zależności od płci, dyscyplin akademickich i w ujęciu czasu. Praca właśnie ukazała się w niezwykle prestiżowym czasopiśmie "Higher Education".
- W świecie (i w Polsce) zwykle uważamy, że kobiety nadal znikają z nauki wyraźnie szybciej i w większym odsetku niż mężczyźni. Tak jednak już dzisiaj nie jest - mówi prof. Marek Kwiek. - Zapominamy, że wszyscy naukowcy porzucają naukę (zarówno mężczyźni, jak i kobiety) i nie wiedzieliśmy dotąd, że w skali globalnej w większości dyscyplin z obszaru STEMM (nauki ścisłe, techniczne, inżynieryjne, matematyczne i medyczne), wraz z każdą nową kohortą naukowców wchodzącą do nauki, różnica między kobietami i mężczyznami w prawdopodobieństwie porzucania nauki jest mniejsza. Problemem jest atrakcyjność profesji akademickiej dla wszystkich, odchodzenie od nauki przez wszystkich, a nie tylko przez kobiety naukowców. Problem jest powszechny i narasta. Zaczynamy pracę naukową i z niej rezygnujemy. A pokazują to analizy ustrukturyzowanych Big Data – dodaje prof. Marek Kwiek.
Badacze obserwowali losy poszczególnych naukowców od ich pierwszej publikacji (badanie longitudinalne, czyli podłużne) i mierzyli zjawisko tradycyjnie określane jako "odchodzenie z nauki". Korzystając z metadanych publikacji z surowej bazy Scopus (udostępnionej przez firmę Elsevier) - globalnej bibliometrycznej bazy danych publikacji i cytowań - śledzili szczegóły kariery publikacyjnej naukowców z 38 krajów OECD, którzy zaczęli publikować w 2000 r. i w 2010 r, w sumie ok. 400 000 osób. Badanie ogranicza się do 16 dyscyplin STEMM. Naukowcy analizowali indywidualny dorobek naukowy obu grup do 2022 roku. - Wraz z rosnącą liczbą kobiet w nauce i coraz większą liczbą kobiet w poszczególnych kohortach naukowców w latach 2000-2010, zjawisko rezygnacji z nauki staje się coraz mniej zróżnicowane ze względu na płeć - podkreślają prof. Marek Kwiek i mgr Łukasz Szymula. Ponadto, na poziomie poszczególnych dyscyplin i w czasie zachodzą znacząco zróżnicowane zmiany. Jak mówią badacze, rezygnacja z nauki oznacza co innego dla mężczyzn i co innego dla kobiet w zależności od dyscypliny (zwłaszcza – w dyscyplinach potężnie zdominowanych przez mężczyzn typu matematyka, fizyka, informatyka czy inżynieria); co więcej, oznacza ona co innego dla naukowców z różnych kohort wchodzących w różnych latach na rynek pracy naukowej.
Szczegółowo przebadanych rok po roku z pomocą infrastruktury do analiz Big Data zostało 2,1 mln naukowców. Okazało się, że jedna trzecia naukowców z pierwszej grupy (kohorta 2000) odeszła z nauki po 5 latach, a połowa z nich po 10 latach. Natomiast dwie trzecie naukowców przestało publikować – odeszło z nauki – w ciągu 20 lat, przy czym odsetek odchodzących dla wszystkich dyscyplin łącznie był konsekwentnie niższy w przypadku mężczyzn. - Za zagregowanymi zmianami na poziomie wszystkich dyscyplin łącznie kryją się jednak zniuansowane zmiany na poziomie poszczególnych dyscyplin - podkreślają autorzy badania. I dodają: - W zmatematyzowanych dyscyplinach nie ma różnic między mężczyznami i kobietami w rezygnacji z nauki; podobnie jest dla wszystkich dyscyplin STEMM łącznie. Jeśli już się publikuje w tych dyscyplinach, to szanse na pozostanie w nauce (czyli dalsze publikowanie) nie różnicują naukowców na mężczyzn i kobiety.
Co ciekawe, w Polsce naukowcy “znikają z nauki” rzadziej niż ich koleżanki i koledzy z najbogatszych gospodarek świata. - Polska notuje niezwykle niskie poziomy rezygnacji z nauki niezależnie od wybranej kohorty i we wszystkich analizowanych dyscyplinach; co zadziwiające w globalnym kontekście, różnice między mężczyznami i kobietami nawet dla najstarszych kohort nie są duże - mówi prof. Marek Kwiek. Jak dodają badacze, wysoki poziom pozostawania w nauce świadczyć może zarówno o dużej atrakcyjności kariery akademickiej, jak i o braku dobrych możliwości zatrudnienia dla naukowców poza sektorem akademickim.
Więcej w artykule: Kwiek, M., Szymula, L. Quantifying attrition in science: a cohort-based, longitudinal study of scientists in 38 OECD countries. Higher Education (2024). https://doi.org/10.1007/s10734-024-01284-0
3 października temat badań pojawił się także w Nature: https://www.nature.com/articles/d41586-024-03222-7
