Z językoznawcą prof. Piotrem Wierzchoniem, kierownikiem projektu „Od legendy miejskiej do fake news. Globalny detektor współczesnego fałszu”, finansowanego z Programu Infostrateg z NCBiR, na łamach Życia Uniwersyteckiego rozmawia Ewa Konarzewska-Michalak.
Od „legendy miejskiej do fake news...” – ciekawy tytuł projektu.
Dziękuję.
Co łączy te dwie rzeczy?
Sensacyjność, niesamowitość, łatwość rozprzestrzeniania się, wykorzystanie stereotypów i uprzedzeń, efekt „ziarna prawdy”. W pewnej chwili olśniło mnie, że dzisiejszy fake news to po prostu odmianka dawnej legendy miejskiej, z, nomen omen, czarną wołgą na czele. A z kolei skąd ta intuicja, aby naukowo łączyć fakenewsowość z legendami miejskimi? Od dawna interesowaliśmy się historyjkami z PRL-u, gromadziliśmy te mikroteksty (tu punktem startu była dla nas książka mojego guru uczenia maszynowego, kolegi Filipa Gralińskiego: Znikająca nerka. Mały leksykon współczesnych legend miejskich). Równolegle do naszego myślenia weszła cała folklorystyka miejska, folklorystyka 2.0 czy pojęcie cyfrowego tubylca (ang. digital native). W przypadku mierzenia się z modelami detekcji fake news dobrze jest mieć obeznanie teoretycznoliterackie (tu przypominam sobie niezawodne zajęcia z poetyki czy teorii literatury na studiach filologii polskiej; pozornie niepraktyczna wówczas wiedza polonistyczna czy językoznawcza, czy w ogóle humanistyczna – obecnie to po prostu „żyła złota” albo: „złoty interes”). Do tego: interesowaliśmy się kategoriami zbiorowej paniki, teorii spiskowych, zmowy, linczu, klątw, fałszywych opinii, opinii środowiskowych, kategorii autorytetu itp. Ciekawe jest też śledzenie fake news w prasie przełomu XIX i XX wieku, w nader różnorodnej prasie XX-lecia międzywojennego (w roku 1939 krajowa propaganda głosiła, że piloci niemieccy mają mundury z papieru, a zatem ich ataki są bezcelowe, bo i tak szybko spłoną) i głębiej: aż do Bogurodzicy (no, przesadziłem, powiedzmy, że aż do początku druku).
Postanowiliśmy stworzyć detektor fake news, oparty na pierwotnym pomyśle: skoro chcesz śledzić fake newsy Anno Domini 2021, to rozpoznaj to, co działo się dotąd. Mowa tu o sytuacji sprzed czterech lat, kiedy człowiek ambitnie pokładał nadzieję, że narzędzia wykorzystywane w uczeniu maszynowym pozwolą na bezbłędne predykcje prawdy i fałszu. Ale nadszedł dzień, w którym wielkie modele językowe (LLM-y) wywróciły wszystko do góry nogami (ale o tym później). Korzyści, jakie daje praca nad takim detektorem są dwojakie: praktyczne oraz teoretyczne. Te pierwsze wynikają z realnej pracy, polegającej na automatycznym rozpoznaniu, która informacja w danej chwili jest fałszywa, a która prawdziwa. W praktyce – każda redakcja chciałaby dysponować takim urządzeniem. A szerzej – chyba każdy z nas. Korzyści teoretyczne to te związane z wypracowywaniem teorii i metodologii budowy tego typu systemów. Podsumowując: korzyści dla nauki i badaczy są fundamentalne i wielowymiarowe. Po pierwsze, detektor fake newsów dostarcza bezcennych danych o ewolucji wzorców dezinformacji, pozwalając badaczom identyfikować nowe techniki manipulacji i adaptować do nich metody obronne. Po drugie, analiza zebranych danych umożliwia prowadzenie badań interdyscyplinarnych na styku socjologii, psychologii społecznej i lingwistyki – możemy precyzyjnie śledzić, jak rozprzestrzeniają się fałszywe informacje w różnych grupach społecznych i kulturowych. Po trzecie, detektor staje się cennym narzędziem w badaniach nad mechanizmami poznawczymi człowieka – pokazuje, jakie cechy narracji sprawiają, że ludzie uznają pewne informacje za wiarygodne. Wreszcie, dla teoretyków komunikacji i medioznawców, stanowi on unikalną możliwość badania w czasie rzeczywistym dynamiki przepływu informacji w przestrzeni cyfrowej, co pozwala na weryfikację i udoskonalanie istniejących teorii komunikacji masowej. Te wszystkie aspekty przyczyniają się do rozwoju nowych metodologii badawczych i pogłębienia naszego rozumienia współczesnej infosfery.
Czytaj dalej na Uniwersyteckie.pl: Prof. Piotr Wierzchoń. Detektor Fake Newsów
fot. Władysław Gardasz