Reprezentacja danych terminologicznych na przykładzie francuskiej terminologii pigmentów, barwników i odcieni niebieskich
W Instytucie Języków i Literatur Romańskich prowadzone są badania nad francuską terminologią tzw. kolorów pigmentowych (tj. nazw pigmentów, barwników) i odcieni, które można uzyskać za pomocą tych substancji. Badane nazwy są w użyciu od wielu dziesięcioleci, niektóre z nich od wielu wieków, i funkcjonują w kontekście specjalistycznym i historycznym – posługują się nimi historycy sztuki, historycy koloru, chemicy, artyści, konserwatorzy etc. Na wystawie są prezentowane wyniki analiz pilotażowych, którymi objęte zostały nazwy odnoszące się do pigmentów, barwników i odcieni błękitnych. Przedmiotem analiz jest złożona ontologia koloru błękitnego.
Błękity systematycznie zyskiwały na popularności od czasów Średniowiecza. Pierwsze niebieskie barwniki przeznaczone do barwienia tkanin były bardzo nietrwałe. Liczne próby podejmowane, między innymi przez XIX-wiecznych chemików, nierzadko rywalizujących między sobą w produkcji barwników dających odcienie wyraziste, a jednocześnie trwałe i odporne na działanie światła, sprawiły, że terminologia koloru błękitnego na przestrzeni lat bardzo się rozrosła. Z pewnością przyczynił się do tego również postęp technologiczny. Wraz z kolejnymi odkryciami rosła więc popularność koloru błękitnego, a to znalazło odzwierciedlenie w rozszerzającej się, bardzo zniuansowanej, terminologii. Świadectwem rosnącej popularności błękitów w języku, jest stopniowy przyrost terminologii koloru błękitnego włączanej do słowników Akademii Francuskiej (Dictionnaire de l’Académie française) (patrz Rys. 1).
W prezentowanym badaniu, wyodrębniono 150 terminów z Glossaire des matériaux de la couleur et des termes techniques employés dans les recettes de couleurs anciennes Bernarda Guineau. Ten 791-stronicowy słownik zawiera około 12 000 terminów i jest ważnym odniesieniem dla badaczy terminologii koloru. W toku prowadzonych analiz zidentyfikowano prawie 500 relacji semantycznych w obrębie zgromadzonej terminologii. Aby zilustrować tę bogatą sieć połączeń, zaproponowano dynamiczną i interaktywną wizualizację (patrz Rys. 2).
Przygotowana wizualizacja umożliwia użytkownikom nawigację od poziomu ogólnego do poziomów bardziej szczegółowych. Na Rysunku 3 można zaobserwować, jak wygląda przejście od wszystkich hiperonimów do wybranego przykładu, bleu d'anthocyanes, którego współhiponimami są nazwy bleu d'airelle, bleu d'awobana, bleu de campanule i bleu de pensée.
Chociaż proponowana wizualizacja już teraz pozwala użytkownikowi eksplorować terminologię niebieskiego koloru pigmentowego z różnych perspektyw — np. płynnie przełączać się między relacjami hiperonimii, synonimii, meronimii, a ponadto przechodzić od terminów bardziej ogólnych do terminów bardziej szczegółowych — należy ją traktować jako wstępną próbę wizualizacji badanej ontologii. Jednocześnie wizualizacja ta może posłużyć jako punkt wyjścia do opracowania przyjaznej dla użytkownika aplikacji internetowej, umożliwiającej eksplorację bogatej terminologii koloru, z uwzględnieniem takich parametrów, jak czas, miejsce i obszar zastosowań substancji określanej daną nazwą.
Skład zespołu
Agnieszka Kaliska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
email: agnieszka.kaliska@amu.edu.pl
Kaja Gostkowska (Uniwersytet Wrocławski)
Mavina Pantazara (National and Kapodistrian University of Athens)
Cytowane źródła:
- Gostkowska, K., Kaliska, A., 2022,L’histoire d’une couleur vue à travers un dictionnaire. Sur l’exemple des termes de couleur BLEU dans les neuf éditions du Dictionnaire de l’Académie Française, in: SHS Web of Conferences 138, Actes du 8e Congrès Mondial de Linguistique Française. doi:10.1051/shsconf/202213804007.
- Gostkowska, K., Kaliska, A., Pantazara, M., 2025, Blue Pigments Terminology: Issues in Terminological Data Representation, Proceedings of the 4th Conference Multilingual Digital Terminology Today: Design, representation formats and management systems (MDTT 2025), url: https://mdtt2025.web.auth.gr/, Ed. CEUR Workshop Proceedings.
- Gostkowska, K., Kaliska, A., 2025 [w recenzji], Kolory, barwniki, pigmenty – widziane przez pryzmat Słownika Akademii Francuskiej, Kolorowo mi w serii Rzeczy piękne, Warszawa: Wyd. UKSW.
- Guineau, B., 2005, Glossaire des matériaux de la couleur et des termes techniques employés dans les recettes de couleurs anciennes, Brepols, Turnhout.
- Kaliska, A., Gostkowska, K., 2022, La présence des termes de couleurs et l’évolution de leurs définitions dans les neuf éditions du Dictionnaire de l’Académie, Les Cahiers du dictionnaire 14, 471-491.
- Plotly Open Source Graphing Library for Python: https://plotly.com/python/