Pytanie skrojone dla Telefonicznej Poradni Językowej, która, proszę sobie wyobrazić, działa w Instytucie Filologii Polskiej od 1977 roku. I ciągle jest telefoniczna… Mimo czasów cyfrowych i zdalnych rzadko odpowiadam na mejle (zresztą, TPJ nie ma strony i odrębnego adresu…). Jako lekarz językowy pierwszego kontaktu preferuję telefoniczne osłuchiwanie pacjentów. Rozmowa z człowiekiem mówi o nim więcej, niż pytanie przesłane elektronicznie.
Wyrażoną w tytule kwestię normatywną wybrałem nie bez powodu. Otóż gdybym miał na podstawie pytań kierowanych do mnie przez pracowników UAM-u ustalić listę frekwencyjną, to pytanie „Mówimy na Uniwersytecie czy w Uniwersytecie?” byłoby zapewne na jednym z pierwszych miejsc, może nawet na pierwszym. Odpowiem na nie w nieco szerszej niż zwykle perspektywie, przy czym będę się odwoływał nie do wskazówek normatywnych i słowników, ale do potwierdzonego w tekstach zwyczaju, nie wybiegając, z konieczności, poza wiek XIX.
Konstrukcje typu studiuję na uniwersytecie, pracuję na uniwersytecie oraz studiuję w uniwersytecie, pracuję w uniwersytecie współwystępowały w XIX stuleciu. Dzięki stworzonemu w Zakładzie Sztucznej Inteligencji UAM programowi Odkrywka (moim zdaniem jest to obecnie najlepsza polska maszyna do poszukiwania danych językowych) między 1800 a 1900 rokiem znalazłem ponad 13 tys. tekstów zawierających wyrażenie na uniwersytecie i nieco ponad 24 tys. tekstów z wyrażeniem w uniwersytecie. W odmianie mówionej polszczyzny przewaga konstrukcji z przyimkiem w była zapewne mniejsza; mogło być nawet tak, że w stylu potocznym dominowało na uniwersytecie. W XX wieku (dokładnie między 1901 a 2010) sytuacja się odwróciła: na uniwersytecie znalazłem w zbiorze 65 tys. tekstów, a w uniwersytecie w zbiorze liczącym niecałe 30 tys. tekstów. W minionej dekadzie studiowanie / pracowanie na uniwersytecie stało się podstawowym wariantem językowym. Wyszukiwarka Korpusowa Monco (2010 ‒ 2020) podaje prawie 100 tys. potwierdzeń dla tego wariantu i tylko 3 tys. dla wariantu studiowanie / pracowanie w uniwersytecie.
Dlaczego, mimo takiej przewagi pracowania na uniwersytecie nad pracowaniem w uniwersytecie, wiele osób z naszej społeczności preferuje pracowanie w uniwersytecie? Z rozmów w Poradni Językowej wynika, że mogą o tym decydować dwie przyczyny: a) względy logiczne (w zasadzie zdroworozsądkowe, bo język nie jest strukturą logiczną, lecz tworem społecznym), b) ucieczka od potoczności (strach przed posądzeniem o stosowanie formy potocznej).
Cały artykuł dostępny na Uniwersyteckie.pl.
tekst: prof. Jarosław Liberek
fot. Adrian Wykrota