Rekonstrukcja życia osób z niepełnosprawnościami w XIV-XVIII-wiecznej Europie Środkowej to cel rozpoczętego w 2018 roku, trzyletniego projektu badawczego „Past Lifeways and Deathways of the Disabled in 14th-18th Century Central Europe”, którego akronim to „DIS-ABLED”. Europa Środkowa oferuje unikatowe i bogate dane w zakresie źródeł i materiałów pisanych, archeologicznych i osteologicznych do badań nad niepełnosprawnością. Źródła pozwalają na unikatowe spojrzenie na szczególnie interesujące społeczno-kulturowe aspekty niepełnosprawności. W badaniach uczestniczą naukowcy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Projekt w szczególności ma za zadanie znaleźć odpowiedzi na następujące pytania:
- Jak definiowano niepełnosprawność i które dolegliwości były postrzegane jako niepełnosprawność w XIV-XVIII wieku?
- Czy są to te same choroby, które my dziś postrzegamy jako niepełnosprawność?
- Jak traktowano osoby z niepełnosprawnościami?
- Jaka była płeć, wiek, dieta i pochodzenie osób z niepełnosprawnościami?
- Czy w grobach atypowych, które odnajdują archeolodzy pochowano osoby z niepełnosprawnościami?
Odpowiedzi na powyższe pytania naukowcy szukają w oparciu o badania źródeł pisanych z czasów średniowiecza i nowożytnych, badania szkieletów i źródeł archeologicznych. Dlatego projekt obejmuje cztery dziedziny: archeologię, historię, antropologię fizyczną i etnografię. Jest to pierwszy tak szeroko zakrojony i interdyscyplinarny projekt badawczy dotyczący niepełnosprawności w Europie Środkowej.
W ciągu trwania projektu przeanalizowano już teksty pochodzące z czasów średniowiecza i nowożytności. Analiza tekstualna wykazała, które choroby, wady i stany były w przeszłości postrzegane jako upośledzenie i niepełnosprawność. Należą do nich na przykład brak wzroku i paraliż. Obecnie wyniki badań są opracowywane i przygotowywane do publikacji.
Autorzy projektu zamierzają ukazać dziedzictwo osób z niepełnosprawnościami z Europy Środkowej, które jest częścią europejskiego dziedzictwa a także podnieść świadomość społeczną na temat historii tych osób. Naukowcy oczekują, że integracja wyników analizy tekstowej z wynikami analiz osteologicznych pokaże, które osoby były postrzegane jako niepełnosprawne w Polsce w okresie średniowiecza i nowożytności. Szczegółowa analiza archeologiczna pomoże wyjaśnić, jak traktowano te osoby i jaki był ich status społeczny. Poszerzy to naszą wiedzę o historii i życiu osób z niepełnosprawnościami.
Dotychczasowe badania archeologiczne pokazują, że na przestrzeni dziejów (od czasu paleolitu czyli starszej epoki kamienia aż po XIX wiek) osoby z niepełnosprawnościami były traktowane w różnorodny sposób. Stosunek społeczeństwa do nich oscylował od akceptacji przez opiekę, troskę i akceptację warunkową aż do marginalizacji.
Międzynarodowy projekt realizowany jest na Uniwersytecie w Liverpoolu we współpracy z Arizona State University i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt od 2018 roku prowadzony jest przez dr Magdalenę Matczak (University of Liverpool, Arizona State University) we współpracy z prof. dr hab. Andrzejem Markiem Wyrwą (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), dr Jessicą Pearson (University of Liverpool) i prof. Jane Buikstrą (Arizona State University). Prace prowadzone są w archiwach, m.in. Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, Wydziału Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, bibliotekach, np. Bibliotece Jagiellońskiej oraz w Kolekcjach Osteologicznych (których kuratorem jest dr hab. Marta Krenz-Niedbała) na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Dr Magdalena Matczak jest absolwentką archeologii i historii na Wydziale Historycznym UAM, gdzie obroniła pracę doktorską. Od ponad 10 lat w swoich interdyscyplinarnych badaniach łączy archeologię, bioarcheologię, historię i etnografię w poznawaniu życia osób niepełnosprawnych i chorych w czasach średniowiecza i nowożytnych.
Profesor dr hab. Andrzej Marek Wyrwa jest pracownikiem naukowym Wydziału Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i dyrektorem Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Prowadzi wieloaspektowe badania archeologiczno-historyczne, architektoniczne i przyrodnicze nad dziejami wczesnego średniowiecza w Polsce i Europie, historii monastycyzmu, szczególnie zakonu cystersów oraz historii archeologii i muzeologii. Przez ponad 25 lat był kierownikiem Ekspedycji Archeologicznej Łekno.
Badania finansowane są w ramach Akcji Marii Skłodowskiej-Curie w obrębie Programu Horyzont 2020 Unii Europejskiej. Numer grantu: 796917.
Dodatkowe informacje o projekcie znajdują się na stronie: http://magdalenamatczak.com/dis-abled-past-lifeways-and-deathways-of-the-disabled-in-14th-18th-century-central-europe
oraz na Facebooku, na stronie Dis-abled in 14th-18th Century Central Europe gdzie można śledzić prace badawcze: https://www.facebook.com/Dis-abled-in-14th-18th-Century-Central-Europe-1279160225577015/?modal=admin_todo_tour
Dr Magdalena Matczak będzie prowadziła na Uniwersytecie Otwartym UAM zajęcia “Archeologia niepełnosprawności”. Na cykl spotkań w trybie online można się zapisać przez stronę UO: https://uo.amu.edu.pl/kursy/archeologia-niepelnosprawnosci-czy-w-przeszlosci-osoby-niepelnosprawne-byly-lepiej-traktowane
Wydział Historii UAM - fot. Przemysław Stanula
Prace w Archiwum Naukowym Muzeum Archeologicznego w Poznaniu - fot. Marek Pankiewicz
