Zapraszamy na kolejne spotkanie Szkoły Nestorów Nauki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wykład pt. „Max von Laue – jedyny noblista związany z Poznaniem” wygłosi prof. dr hab. Andrzej Bolesław Więckowski.
Spotkanie odbędzie się 10 grudnia 2025 r. o godz. 17.30 w Auli Lubrańskiego, Collegium Minus UAM, ul. Wieniawskiego 1, Poznań. Wykład ma charakter otwarty i będzie również transmitowany online na kanale YouTube UAM.
Spotkanie stanowi część cyklu Szkoły Nestorów Nauki UAM, prezentującego refleksje wybitnych uczonych naszego Uniwersytetu nad współczesnymi problemami nauki, filozofii i kultury.
Po wykładzie przewidziana jest dyskusja.
Autor o wykładzie
Max Theodor Felix von Laue (1879–1960) był jednym z najwybitniejszych fizyków-teoretyków XX wieku. Urodził się 9 października 1979 roku w miejscowości Pfaffendorf koło Koblencji. Rozważania Maxa Lauego (tak się nazywał do roku 1913) nad oddziaływaniem promieni Röntgena z atomami doprowadziły do wykrycia interferencji tego promieniowania w kryształach, w doświadczeniach przeprowadzonych z jego inicjatywy w 1912 roku na uniwersytecie w Monachium przez Walthera Friedricha i Paula Knippinga. Tym odkryciem Max Laue udowodnił zarówno falową naturę promieni Röntgena, jak również trójwymiarową strukturę sieciową kryształów. Za dokonanie tego odważnego wyjaśnienia efektu dyfrakcji (ugięcia) promieni Röntgena w kryształach została mu już w roku 1914 przyznana nagroda Nobla w dziedzinie fizyki. Max von Laue zmarł 24 kwietnia 1960 roku w Berlinie w wyniku następstw wypadku samochodowego.
Na temat lat chłopięcych Maxa Lauego spędzonych w Poznaniu wiedziano bardzo niewiele. Podjęty przeze mnie zamiar odszukania śladów pobytu ucznia gimnazjalnego z XIX wieku w Poznaniu był, jak by się mogło wydawać, przedsięwzięciem skazanym z góry na niepowodzenie, gdyż trudności stojące temu zamiarowi na przeszkodzie wydawały się być nie do przezwyciężenia. Nieznane były odpowiedzi na pytania, kiedy rodzina Laue przybyła do Poznania, gdzie rodzina Laue mieszkała i do której szkoły uczęszczał wówczas młody Max Laue.
Podczas poszukiwania śladów z czasów szkolnych Maxa Lauego znalazłem w Archiwum Państwowym w Poznaniu dwa interesujące dokumenty. Jednym z dokumentów jest karta meldunkowa rodziny Laue po jej przybyciu do Poznania. Drugim dokumentem jest wpis w albumie uczniów Królewskiego Gimnazjum Fryderyka Wilhelma w Poznaniu (Königliches Friedrich-Wilhelms-Gymnasium zu Posen). Znalazłem również 13 świadectw szkolnych ucznia Maxa Lauego z lat szkolnych 1887–1891. Był on w klasie uczniem niespokojnym, żeby nie powiedzieć niesfornym, co zostało odnotowane na jego świadectwach szkolnych. W świadectwach zauważamy przeważnie stopnie zadowalające. W roku 1888 uczeń Max Laue otrzymał z przyrody stopień „dobry”, a w roku 1891 stopień „bardzo dobry”.
W roku 2014 odbyło się w Poznaniu sympozjum naukowe ku czci Maxa von Laue, a na fasadzie obecnego Liceum Ogólnokształcącego im. Św. Jana Kantego w Poznaniu (dawnej szkoły do której uczęszczał Max Laue) została odsłonięta tablica pamiątkowa.
O Autorze
Prof. dr hab. Andrzej Bolesław Więckowski, chemik, fizyk, emerytowany profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego, urodził się w roku 1934 w Częstochowie.
W latach 1948–1950 był uczniem liceów ogólnokształcących w Lublińcu i Dębnie Lubuskim. W roku 1950 przeniósł się do Technikum Chemicznego w Szczecinie, gdzie w roku 1953 zdał maturę.
W latach 1953–1959 studiował na Wydziale Chemii Politechniki Szczecińskiej (obecnie Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie), gdzie uzyskał dyplom magistra inżyniera chemii.
W roku 1953 został asystentem w Katedrze Inżynierii Chemicznej Politechniki Szczecińskiej. W tym czasie badał m.in. zależność porowatości mieszanin ciał sypkich od średnicy ziaren.
W roku 1962 został doktorantem w Katedrze Fizyki Doświadczalnej na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii UAM w Poznaniu. Zajmował się badaniami struktury materiałów paramagnetycznych metodą elektronowego rezonansu spinowego.
W roku 1966 został zatrudniony w Oddziale Poznańskim Instytutu Fizyki PAN w Warszawie. W roku 1970 uzyskał w Instytucie Fizyki PAN stopień naukowy doktora fizyki po obronie dysertacji pod tytułem: „Badanie wolnych rodników siarkowych w ultramarynie metodą elektronowego rezonansu paramagnetycznego”. Promotorem jego pracy doktorskiej był prof. Arkadiusz Piekara. W roku 1975 Oddział Poznański Instytutu Fizyki PAN został przekształcony w Instytut Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu. Andrzej B. Więckowski został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora Instytutu, którym był do roku 1980. Po przeprowadzonym w roku 1984 przewodzie habilitacyjnym na Wydziale Chemii UAM w Poznaniu na podstawie dorobku naukowego i pracy pod tytułem „Elektronowy rezonans spinowy centrów paramagnetycznych w glinokrzemianach” uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk chemicznych w zakresie chemii fizycznej. W Instytucie Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu pracował do roku 1996.
W roku 1993 rozpoczął działalność naukowo-dydaktyczną w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze. Był dyrektorem Instytutu Fizyki, członkiem Senatu WSP oraz prodziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Techniki. Po przeprowadzonym przewodzie na Wydziale Chemii UAM został mu w roku 1995 przyznany tytuł naukowy profesora nauk chemicznych. W wyniku połączenia WSP w Zielonej Górze oraz Politechniki Zielonogórskiej powstał w roku 2001 Uniwersytet Zielonogórski. Andrzej B. Więckowski był prodziekanem Wydziału Nauk Ścisłych UZ, a po reorganizacji Wydziału pracował na Wydziale Fizyki i Astronomii UZ, gdzie był kierownikiem Zakładu Spektroskopii Rezonansów Magnetycznych.
W roku 2008 przeszedł na emeryturę.
Dorobek naukowy Andrzeja B. Więckowskiego stanowi prawie 200 publikacji z dziedziny matematyki, fizyki, chemii i techniki, w tym 79 publikacji znajdujących się na liście filadelfijskiej, które były cytowane ponad 900 razy. Jego indeks Hirscha H wynosi 20.
Jest członkiem następujących krajowych, zagranicznych i międzynarodowych towarzystw naukowych: Polskie Towarzystwo Chemiczne, Polskie Towarzystwo Fizyczne, Societas Humboldtiana Polonorum, Polska Grupa Elektronowego Rezonansu Magnetycznego, Polskie Towarzystwo Węglowe, Deutsche Physikalische Gesellschaft, Gesellschaft Deutscher Chemiker, International Society of Magnetic Resonance, International EPR(ESR) Society.
Wielokrotnie pełnił w zarządach tych towarzystw różne funkcje organizacyjne. W okresie jego działalności naukowej były mu przyznawane nagrody PAN oraz nagrody rektorów uczelni.
Za swoje osiągnięcia naukowe Andrzej B. Więckowski został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1989), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta) (2002) oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2005).