Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Fundacja UAM oraz Centrum Kultury „Zamek” zapraszają na kolejne spotkanie w ramach „Uniwersyteckich Wykładów na Zamku”, poświęconych w tym roku problemowi wiedzy. Najbliższa prelekcja odbędzie się we wtorek 15 stycznia o godzinie 18:00 w Sali Prób Centrum Kultury „Zamek”. Wykład wygłosi prof. dr hab. dr h.c. multip. Jerzy Marian Brzeziński z Instytutu Psychologii UAM, a jego tytuł brzmi:
Etyczny kontekst zdobywania wiedzy w naukach społecznych
Gdy mówimy o zdobywaniu, czy wzbogacaniu wiedzy (naukowej!) w obszarze nauk społecznych (zwłaszcza psychologii, socjologii, pedagogiki), to zwykle mamy na uwadze – poza aspektem treściowym – pewność owej wiedzy. Idzie bowiem o to, czy TO, co komunikują nam badacze w monografiach, artykułach naukowych, referatach, a także w wystąpieniach ją popularyzujących, może być opatrzone etykietką: „wiedza naukowa”. Istotą poznania naukowego jest jego intersubiektywność i to w dwojakim sensie: jest ono intersubiektywnie komunikowalne i intersubiektywnie sprawdzalne. Tylko wiedza w ten „transparentny” sposób pozyskana zasługuje na uwagę – także jako potencjalna podbudowa różnych programów praktycznego działania (np. w obrębie psychologii klinicznej czy edukacji). Wszak idzie o to, aby specjaliści-praktycy prowadzili działalność profesjonalną (np. psychoterapię), służebną wobec obywateli, odwołując się do sprawdzonej empirycznej wiedzy naukowej, a nie do pseudo-naukowo „opakowanych” wizji szamańskich. Niestety bywa też i tak, że na naiwności i bezgranicznym zaufaniu swoich klientów żerują oszuści, którzy działają z chęci zysku. Zatem pierwszy kontekst etyczny, to kontekst zdobywania wiedzy i jej upowszechniania, a także nadbudowywania na nim praktyki społecznej.
Wiedza naukowa z obszaru wyżej wspomnianych nauk społecznych, to wiedza empiryczna. Nowe pomysły pod postacią pojedynczych twierdzeń i teorii, aby uzyskały naukowe obywatelstwo muszą być wpierw skonfrontowane z faktami szeroko pojmowanego i dobrze kontrolowanego doświadczenia. Te badania sprawdzające nowe pomysły, pomijając badania przeprowadzane na zwierzętach, prowadzone są z udziałem ludzi. Dziś, nie wszystko wolno badaczowi prowadzącemu badania empiryczne. Ograniczają go zasady etyki. I to jest drugi, bardzo ważny, kontekst etyczny.
Wiedza naukowa we współczesnym świecie powstaje w warunkach instytucjonalnych (uczelnie, zakłady naukowe, laboratoria zorganizowane przez koncerny). Państwa – w zależności od wielkości PKB i prowadzonej polityki naukowej – lepiej lub gorzej wspomagają finansowo naukę. Wysokość przyznawanych przez państwo środków finansowych (dotacje kierowane wprost do uczelni czy instytutów badawczych, środki przyznawane w systemie grantowym) są uzależnione od pozycji naukowej zatrudniającej badacza jednostki naukowej i od pozycji naukowej samego badacza. Ów system – co w Polsce stało się widoczne i wywołało różne protesty (zwłaszcza w środowisku nauk humanistycznych) – jest ułomny. Niestety, państwo udaje, że jest dobrze. Mniej odporni na różnorakie naciski instytucjonalne badacze, owi uczestnicy bezlitosnego „wyścigu szczurów”, aby utrzymać się w peletonie wyścigu łamią reguły etyki pracy naukowej. I to jest trzeci kontekst etyczny tworzenia wiedzy naukowej.
Prof. dr hab. Jerzy Marian Brzeziński – wieloletni pracownik naukowy Instytutu Psychologii UAM, a także członek Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów, Komitetu Badań Naukowych, Rady Nauki przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Do jego zainteresowań badawczych należą filozofia nauki, metodologia badań psychologicznych, psychometria, Skale Inteligencji Davida Wechslera, metodologiczne podstawy diagnozy psychologicznej, etyka badań naukowych, naukometria, idea uniwersytetu. Był m.in. dziekanem Wydziału Nauk Społecznych i dyrektorem Instytutu Psychologii UAM. Jest członkiem rzeczywistym PAN. Był wielokrotnie wyróżniany, w tym tytułami doktora honoris causa przez Uniwersytet Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytet Gdański i Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
