Księgozbiór poznańskich jezuitów należał do jednego z największych w Rzeczypospolitej. Oryginalne katalogi z XVII wieku, które część z tych zbiorów dokumentują, znajdują się obecnie w Uppsali, podobnie jak większość książek, które w trakcie potopu szwedzkiego zostały wywiezione z Polski. O książkach należących niegdyś do poznańskiego Kolegium Jezuitów opowiada Jakub Łukaszewski z Biblioteki Uniwersyteckiej UAM w Poznaniu (BUP).
– Szacuje się, że zbiór ten na początku XVII wieku mógł liczyć nawet ponad 8000 woluminów. Do naszych czasów w magazynach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu zachowało się około 500 tytułów. Zanim książki zostały wywiezione do Szwecji, przechowywane były w pomieszczeniach bibliotecznych urządzonych w budynku poznańskiego kolegium. Była to olbrzymia, dobrze zorganizowana i uporządkowana biblioteka służąca przede wszystkim kolegium – szkole konkurującej w tamtym czasie nawet z Akademią Krakowską. Dzięki zachowanym katalogom wiemy, jakie dzieła jezuici mieli w tym zbiorze. Przede wszystkim były to książki niezbędne w realizacji jezuickiego programu nauczania: gramatyki, syntaksy, poetyki i retoryki. Ale w jezuickim księgozbiorze znajdowały się utwory autorów znanych do dziś, między innymi Jana Kochanowskiego, Stanisława Hozjusza, Jakuba Wujka, Piotra Skargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisława Orzechowskiego. Były tam oczywiście pisma filozofów antycznych, dzieła Ojców Kościoła, pisma polemiczne, kilka tysięcy dzieł autorów-jezuitów oraz wyjątkowe na ówczesne czasy „nowości wydawnicze”, jak na przykład podręcznik do anatomii „O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedem” Andreasa Vesaliusa. Ważny jest fakt, że bibliotekę jezuitów wzbogacały pokaźne książkowe dary, na przykład przedstawicieli szlachty czy najbogatszych mieszczan poznańskich XVI/XVII wieku, a więc jest ona bezcennym źródłem do badań kultury umysłowej i mentalności ówczesnych elit.
W połowie października Jakub Łukaszewski i dr hab. Rafał Wójcik z Pracowni Starych Druków oraz dr Alicja Szulc z Pracowni Rękopisów i mgr Renata Wilgosiewicz-Skutecka z Zespołu Opracowania Zbiorów Specjalnych odwiedzili Bibliotekę Uniwersytecką w Uppsali. Współpraca między bibliotekami zapoczątkowana została w 2012 roku. Tym razem tygodniowy wyjazd poświęcony był opracowaniu konkretnego fragmentu księgozbioru poznańskich jezuitów: działu zawierającego traktaty z zakresu arytmetyki, geometrii, muzyki i geografii.
Mówi Jakub Łukaszewski:
– W katalogach z początku XVII wieku, w dziale arytmetyczno-muzyczno-geograficzno-geometrycznym, znajduje się nieco ponad 270 tytułów. Z tego w zbiorach BUP zachowały się zaledwie dwa druki, w tym wydanie listów duńskiego astronoma Tychona Brahe z 1610 roku. Cała reszta została zrabowana i wywieziona do Szwecji. Pytanie, jakie sobie postawiliśmy, brzmiało: ile z tych tytułów faktycznie dziś można odnaleźć w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali?
Październikowa kwerenda okazała się niezwykle owocna. Jak mówi Jakub Łukaszewski, w ciągu tygodnia przez ręce pracowników BUP przewinęło się w sumie ponad 300 książek. Udało się im zidentyfikować ponad 80 dzieł z zakresu arytmetyki, astronomii czy geografii, które z pewnością pochodziły z biblioteki poznańskich jezuitów. Są to dzieła Euklidesa, Klaudiusza Ptolemeusza, Jana de Sacro Bosco, liczne wydania „Cosmographii” Petera Apianusa, atlas Abrahama Orteliusa, traktaty autorstwa jezuity Christophora Claviusa. Z polskich autorów trzeba wymienić podręczniki do arytmetyki opracowane przez Bernarda Wojewódkę czy Benedykta Herbesta.
Czytaj dalej na Uniwersyteckie.pl: Jakub Łukaszewski. Po wojenne łupy do Uppsali
Fot. Adrian Wykrota