Jak społeczności schyłkowopaleolityczne reagowały na zmiany klimatyczne w Europie? Sprawdził to zespół archeologów z Uniwersytetu w Kolonii oraz dwudziestu innych europejskich uczelni i instytucji badawczych, w tym z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Badania archeologiczne dotyczące osadnictwa ludzkiego pod koniec paleolitu pokazały, że populacje w Europie nie uległy równomiernemu zmniejszeniu w trakcie ostatniej zimnej fazy epoki lodowcowej. Znaczne różnice w liczebności populacji regionalnych sugerują zróżnicowane reakcje, które były związane z ogólnym przesunięciem osadnictwa na wschód. Nowe badania dostarczają informacji na temat tego, jak prehistoryczne społeczności łowiecko-zbierackie w Europie radziły sobie ze zmianami klimatycznymi ponad 12 000 lat temu. Zespół archeologów ujawnił istotne zmiany w liczebności i gęstości populacji w kluczowych okresach pod koniec ostatniej epoki lodowcowej, szczególnie w późnym paleolicie, między 14 000 a 11 600 lat temu. Wyniki badań zostały opublikowane w PLOS One, w artykule pod tytułem Large scale and regional demographic responses to climatic changes in Europe during the Final Palaeolithic.
Jak mówi prof. Iwona Sobkowiak-Tabaka z Wydziału Archeologii UAM, analiza wyników badań wskazuje, że po początkowym osiedleniu się większej liczby ludzi w północno-wschodniej części Europy Środkowej pod koniec paleolitu, podczas ostatniego zimnego okresu epoki lodowcowej (Greenland Stadial 1) nastąpił gwałtowny spadek populacji. - Redukcja ta zmniejszyła liczebność mieszkańców Europy o połowę. Jednak badanie ujawniło, że w niektórych rejonach Europy Środkowej populacja pozostała stabilna lub nawet nieznacznie wzrosła, pomimo ogólnego trendu spadkowego - mówi prof. Iwona Sobkowiak-Tabaka. Naukowcy interpretują to zjawisko jako dowód na migrację ludzi na wschód w odpowiedzi na pogarszające się warunki klimatyczne.
Korzystając z obszernej bazy danych stanowisk archeologicznych (blisko 1800) z tego okresu oraz zaawansowanej metody geostatystycznej zwanej Protokołem Kolońskim, naukowcy oszacowali liczebność i gęstość zaludnienia prehistorycznych społeczności w różnych częściach Europy. - Protokół ten oferuje ustandaryzowaną metodę analizy danych demograficznych sprzed tysięcy lat, umożliwiając porównania na przestrzeni czasu. Wykryte zmiany w populacjach regionalnych dostarczają nowej perspektywy na to, w jaki sposób ludzie prehistoryczni adaptowali się do zmieniających się warunków środowiskowych - wyjaśnia prof. Iwona Sobkowiak-Tabaka.
Jak dodaje naukowczyni, analiza skupia się na dwóch kluczowych okresach klimatycznych: Greenland Interstadial 1d-a (GI-1d-a) oraz Greenland Stadial 1 (GS-1). W trakcie GI-1d-a, czyli cieplejszego etapu schyłkowego paleolitu, ludzie kontynuowali proces ponownego zasiedlania i ekspansji na obszary północnej oraz północno-wschodniej Europy Środkowej. Po raz pierwszy w prehistorii region ten stał się głównym ośrodkiem zmian demograficznych w Europie. Jednocześnie populacje w południowo-zachodniej części kontynentu, zwłaszcza na terenach dzisiejszej Hiszpanii i Francji, zaczęły się kurczyć w porównaniu do wcześniejszych faz górnego paleolitu.
- Wraz z nadejściem znacznie chłodniejszego klimatu podczas GS-1, znanego na półkuli północne jako „Młodszy Dryas”, liczba ludności w Europie zmniejszyła się o połowę. Jednak nowe badania ujawniły, że zmiany demograficzne przebiegały różnorodnie w różnych regionach. Szacunki wskazują na wzrost gęstości zaludnienia w niektórych obszarach, takich jak północne Włochy, Polska i północno-wschodnie Niemcy, a także na ogólną tendencję do przesuwania się ludności z zachodu na wschód. Zaobserwowane zmiany najprawdopodobniej wynikają z migracji ludzi na wschód w reakcji na gwałtowne ochłodzenie klimatu w okresie Młodszego Dryasu – dodaje prof. Iwona Sobkowiak-Tabaka.
Badania prowadzone były na Uniwersytecie w Kolonii w ramach Collaborative Research Centre 806 - Our Way to Europe, który był finansowany przez Niemiecką Fundację Badawczą (DFG) w latach 2009-2021.
Dane publikacji:
Isabell Schmidt, Birgit Gehlen, Katja Winkler, Alvaro Arrizabalaga, Nico Arts, Nuno Bicho, Philippe Crombé, Berit Valentin Eriksen, Sonja B. Grimm, Katarina Kapustka, Mathieu Langlais, Ludovic Mevel, Nicolas Naudinot, Zdeňka Nerudová, Marcel Niekus, Marco Peresani, Felix Riede, Florian Sauer, Werner Schön, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Hans Vandendriessche, Mara-Julia Weber, Annabell Zander, Andreas Zimmermann, Andreas Maier (2025) Large scale and regional demographic responses to climatic changes in Europe during the Final Palaeolithic. PLoS ONE 20(4): e0310942. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0310942
