Naukowcy z Wydziału Historii UAM w grancie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki

Wśród projektów badawczych zakwalifikowanych do realizacji w ostatnim konkursie Fundamenty z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki duże zainteresowanie społeczne wzbudził grant przyznany historykom z Uniwersytetu w Białymstoku pt. "Nowoczesna historia chłopów polskich". W ujęciu kierownika projektu prof. dr hab. Cezarego Kuklo z Wydziału Historii UwB, jego celem jest stworzenie nowoczesnego, syntetycznego opracowania poświęconego dziejom ludności wiejskiej na ziemiach polskich. Potrzeba przygotowania "Nowoczesnej historii chłopów polskich" wynika z faktu, że poprzednie syntetyczne prace dotyczące dziejów chłopów, powstały w latach 70. ubiegłego wieku, w związku z czym są już w dużej mierze nieaktualne. Ponadto projekt stanowi również reakcję na publikacje dotyczące chłopów, jakie pojawiły się na rynku wydawniczym w ostatnich latach, które były pisane nie przez historyków, lecz przez socjologów, dziennikarzy czy antropologów. Z reguły pisane jako tzw. prace z tezą, podkreślały brak podmiotowości ludności chłopskiej na przestrzeni dziejów oraz ukazywały chłopów jako bezwolną masę, brutalnie wykorzystywaną przez inne grupy społeczne w tym szczególnie przez polską szlachtę. 

Nowoczesność planowanego opracowania polega na wyjściu poza stereotypy dotyczące chłopów i znaczącym poszerzeniu katalogu pytań badawczych w stosunku do opracowań z lat 60. i 70. W związku z tym omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak przestrzeń i ziemia jako podstawa i kontekst funkcjonowania społeczności wiejskich, funkcjonowanie rodziny chłopskiej i jej gospodarstwa domowego, trwałość barier społecznych między poszczególnymi warstwami chłopstwa i jego hierarchia oparta na majątku, prestiżu, urzędzie, przemiany moralności i obyczajowości oraz rola mobilności i migracji ze wsi do miast.  

W gronie ponad 20 naukowców tworzących zespół badawczy znalazło się 2 historyków z Poznania: prof. UAM dr hab. Tadeusz Janicki i dr hab. Marcin Danielewski. Kontynuują oni badania nad dziejami chłopów, wsi i rolnictwa, które w środowisku poznańskich historyków mają długą tradycję sięgającą II połowy XIX wieku. Szczególnie intensywne badania nad wsią i rolnictwem prowadzono w Katedrze Historii Gospodarczej Uniwersytetu Poznańskiego w okresie międzywojennym i w pierwszych dekadach po zakończeniu II wojny światowej za sprawą profesorów Jana Rutkowskiego, Stanisława Szczotki i Władysława Rusińskiego oraz ich uczniów i współpracowników. Do lat 70. chłopi pojawiali się również w badaniach wielu innych poznańskich historyków (H. Łowniański, W. Ochamński, W. Jakóbczyk, G. Labuda, J. Topolski), ale z reguły nie znajdowali się w centrum zainteresowania. Ponowny wzrost zainteresowania historią chłopów na UAM przyniosły dopiero lata 90. gdy podjęto badania nad historią komunizmu w Polsce, które m.in. dotyczyły walki komunistów z PSL Stanisława Mikołajczyka oraz kolektywizacji rolnictwa i ogólnej sytuacji społeczno – politycznej w czasach PRL. W tym samym czasie nastąpił powrót do badań nad dziejami wsi i rolnictwa w Zakładzie Historii Gospodarczej za sprawą Tadeusza Janickiego, który najpierw opublikował książkę „Wieś w Kraju Warty (1939 – 1945)” a następnie szereg artykułów dotyczących agraryzmu, wielkiej własności ziemskiej oraz wsi, rolnictwa i chłopów w Polsce i w FRN po II wojnie światowej. Kilkanaście lat później swoje badania rozpoczął Marcin Danielewski, który m.in. zajmował się zmianami osadniczymi na ziemiach polskich w XIII w. oraz dynastią i społeczeństwem państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych. W rezultacie powyższe zainteresowania i osiągnięcia naukowe T. Janickiego i M. Danielewskiego zadecydowały o zaproszeniu obu poznańskich historyków do zespołu opracowującego nowoczesną historię chłopów polskich w ramach którego zajmą się badaniami nad ludnością chłopską w okresie wczesnopiastowskim oraz przemianami gospodarczymi na wsi w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX w.

Prof. Tadeusz Janicki, Wydział Historii UAM