Historyczka prof. UAM Agnieszka Jakuboszczak bada historię kobiet żyjących na przestrzeni XVI i XVIII w. Przedmiotem jej naukowych dociekań jest ich codzienność związana z rodziną i najbliższym otoczeniem, a także perspektywa kobiecego ciała. Pani profesor jest autorką publikacji „O wieku krytycznym. Menopauza w wybranych tekstach medycznych z XVIII wieku”, która ukazała się w tomie 23. Almanachu Historycznego z 2021. Zapraszamy do lektury wywiadu z prof. Jakuboszczak przeprowadzonego na łamach Życia Uniwersyteckiego.
Bardzo zainteresowała mnie w pani publikacji perspektywa medyczna, zwłaszcza ze wskazaniem na wiek XVIII.
– Jedno wyjaśnienie: publikacje, o których będziemy rozmawiać, w znacznej części powstały w Wielkiej Brytanii, a następnie były tłumaczone na języki francuski i niemiecki. W Polsce niestety jest niewiele takich źródeł. W tekstach medycznych, które powstały przed 2. połową XVII w., ciało kobiety analizowane było głównie pod kątem jego funkcji prokreacyjnych. Medyków interesowało zwłaszcza to, jak to się dzieje, że kobieta zachodzi w ciążę i rodzi potomstwo. W tekstach medycznych, które miałam okazję analizować, opisywane są różne problemy związane z zajściem w ciążę, porodem, a także ewentualnymi powikłaniami. Dla ówczesnych medyków kluczowe było to, aby kobiety regularnie miesiączkowały.
W przyszłym roku będziemy obchodzić 300. rocznicę ślubu Marii Leszczyńskiej z Ludwikiem XV. W archiwach zachowały się dokumenty medyczne z oględzin, jakie przeszła królowa Francji przed ślubem. Miały one ustalić, czy będzie w stanie urodzić dziecko. W dokumentach tych znajdują się m.in. informacje na temat tego, jak często miesiączkowała. Maria w momencie ślubu była już po 20. r.ż. i obawiano się, że może mieć problemy z zajściem w ciążę. Musimy być świadomi, że w opinii XVI, XVII i XVIII w. to kobieta ponosiła odpowiedzialność za posiadanie dziecka, jego donoszenie, a nawet płeć.
W końcu XVII w. zaczynają się pojawiać w pismach medycznych pierwsze publikacje dotyczące menopauzy. Tytułem wyjaśnienia: termin „menopauza” pojawił się dużo później. Po raz pierwszy użył go francuski lekarz Charles-Pierre-Louis de Gardanne w XIX w. W okresie, o którym rozmawiamy, ten czas w życiu kobiety określany był jako „ustanie terminów”, „kwiatów” czy „kursów”, a także jako „wiek” lub „epoka krytyczna”. Co ciekawe, publikacje te koncentrują się głównie na zatrzymaniu płynu w organizmie – kobieta wszak nie miesiączkuje. Postrzega się to w tym czasie jako zaburzenie i przyczynę chorób. „Le Médecin des dames, ou l’art de les conserver en santé” z 1771 r. Jeana Goulina wśród rozważań nad licznymi chorobami, które dotykają kobiety, poświęca rozdział miesiączce i jej zanikowi. Menstruację zalicza do „wydalin”, których zbyt duża ilość w organizmie czy ich zaleganie może być szkodliwe dla zdrowia.
W innej publikacji znalazłam informację, że za ustanie miesiączki odpowiedzialne są „końce naczyń, które otwierają się w macicy. Te twardnieją, by ostatecznie się skleić. Brak drożności naczyń sprawia, że krew, która do tej pory była w cyklu regularnie wydalana, przechodzi do płynów”. Ale uwaga, w tym tekście znalazłam również konstatację, że ustanie miesiączki może mieć też dobre strony. Kobieta nie będzie już narażona na „pewne nieprzyjemności, które często towarzyszom miesiączkom”, a także zostanie uwolniona od „środków ostrożności dotyczących czystości”.
Czytaj dalej na Uniwersyteckie.pl: O wieku krytycznym. Prof. UAM Agnieszka Jakuboszczak
fot. Władysław Gardasz