XXIII Debata Akademicka: Białoruś. Sąsiad nieznany
W poniedziałek 19 kwietnia 2021 r. o godz. 17.00 odbyła się XXIII Debata Akademicka pt. BIAŁORUŚ. SĄSIAD NIEZNANY. Wydarzenie było transmitowane na żywo na kanale YouTube UAM.
Panelistami debaty byli:
Moderator:
dr hab. Krzysztof Podemski, prof. UAM
O debacie:
„Stosunki z sąsiadami są zawsze delikatne i trudne” stwierdził na wstępie kolejnej Debaty Akademickiej, jej moderator prof. Krzysztof Podemski. Relacje polsko-białoruskie są tego dobrym przykładem, chociaż nie ma tu napięć np. historycznych, jak w naszych stosunkach z Ukrainą. Historia łączy i dzieli nas z sąsiadem.
Tym razem do debaty zaprosiliśmy: dr Hannę Barvenava (UAM); dr Magdalenę Lachowicz (UAM); prof. Dawida Piątka (UEP) oraz dr Olenę Shelest-Szumilas (UEP). Paneliści skoncentrowali swoje wypowiedzi wokół trzech kwestii: po pierwsze, historycznych i współczesnych relacji polsko-białoruskich; po drugie, społecznych, kulturalnych i gospodarczych problemach współczesnej Białorusi oraz po trzecie, odbudowy społeczeństwa obywatelskiego.
Jerzy Giedroyc w latach 70-tych ubiegłego wieku pisał, że Polska polityka wschodnia powinna opierać się na dobrych relacjach z narodami tworzącymi kiedyś Rzeczpospolitą. Prof. Dawid Piątek (UEP) przytoczył bardzo ciekawe dane, które wiele mówią o relacjach polsko-białoruskich. Okazuje się, że 74 proc. Białorusinów deklaruje pozytywny stosunek do Polski, a 83 proc. pozytywne nastawienie do Polaków. Na pytanie, gdzie chciałbyś pracować ponad 40 proc. respondentów stwierdziło, że w Polsce (więcej niż na Zachodzie). Pozytywne (ponad 52 proc.) są też oceny polskiej polityki wobec Białorusi w ostatnich miesiącach.
Pozytywny stosunek Białorusinów różni się od tego co mówi o Polsce i Polakach prezydent Łukaszenko i jego ludzie. „Polacy wysuwają roszczenia terytorialne wobec Białorusi”, „Polska wspólnie z opozycją oraz CIA przygotowuje na 9 maja zamach na życie prezydenta”, zaś on sam zaproponował, aby 17 września ustanowić nowe święto państwowe – Dzień Zjednoczenia Białorusi. Kiedy pojawiają się problemy np. gospodarcze, to zdaniem prezydenta jest to efekt działania polskiej mniejszości, którą on nazywa V Kolumną.
Dr Olenę Shelest-Szumilas (od dziesięciu lat mieszkająca w Polsce) stwierdziła, że odnosi wrażenie, że Polacy często zapominają, iż mają wschodniego sąsiada, przypominają sobie o tym dopiero wówczas, gdy na Białorusi dzieje się coś dramatycznego np. wybory albo ograniczane są prawa polskiej mniejszości. Wydarzenia te budzą emocje, pozytywny stosunek Polaków do Białorusi i Białorusinów wzrasta. W ostatnich latach na studia do Polski wyjeżdża więcej osób niż do Rosji.
Dr Hanna Barvenava (jest także pracownikiem Białoruskiej Akademii Nauk) zauważyła, że na polsko-białoruskie relacje bardzo silnie wpływa to, że Polacy, ale także pozostali mieszkańcy UE nie znają współczesnych realiów panujących na Białorusi. Nie można porównywać dzisiejszej Białorusi do Polski z okresu „Solidarności”, raczej do Korei Północnej czy niektórych państw afrykańskich.
Dr Magdalena Lachowicz zauważyła, że stronę białoruską charakteryzuje duża ostrożność historyczna, co wpływa na nasze wzajemne relacje. Dziedzictwo kulturowe wymaga ochrony i jej zdaniem dużą rolę mają tu do odegrania lokalne społeczności. Jest wiele przykładów działań upamiętniających naszą wspólną przeszłość, podjęto je niecentralnie, lecz na lokalnym szczeblu.
Trudno oceniać kondycję gospodarczą współczesnej Białorusi, gdyż władza stara się ukryć jak najwięcej informacji. Z jednej strony, mówi dr Olena Shelest-Szumilas, mamy bardzo silny sektor IT i znaczący wzrost liczby prywatnych firm zagranicznych, z drugiej zaś ponad 60 proc. społeczeństwa twierdzi, że sytuacja gospodarcza państwa jest zła. Według słów dr Hanny Barvenava problemem są przede wszystkim niskie pensje i ograniczone kontakty zagraniczne, szczególnie w świecie nauki. Dr Magdalena Lachowicz zwróciła uwagę na znaczący wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców Białorusi, czego przejawem jest właśnie dynamiczny rozwój branży IT, w której działa ponad 1500 firm. Kraj ten wiąże duże nadzieje z reaktywacją chińskiego jedwabnego szklaku. Mówiąc o gospodarce, przekonywał prof. Dawid Piątek, musimy pamiętać, iż trzy czwarte tutejszych przedsiębiorstw to firmy państwowe, które produkują towary sprzedawane głownie do Rosji. Białoruś kupuje tanie surowce energetyczne w Rosji, a trzy czwarte jej eksportu stanowią paliwa i nawozy sztuczne. Białoruś potrafiła wykorzystać swoje tranzytowe położenie, udało się tu ograniczyć nierówności dochodowe oraz zawłaszczenie gospodarki przez oligarchów (poza zawłaszczeniem państwa przez prezydenta). Perspektywy gospodarcze nie są pozytywne, a tylko Rosja chce pożyczać Białorusi pieniądze.
Budowa społeczeństwa obywatelskiego to temat rzeka. Dr Olena Shelest-Szumilas stwierdziła, że zaczyna się ono odradzać, chociaż do europejskich standardów jeszcze bardzo daleko. Od kilku lat spada liczba zwolenników integracji z Rosją i wzrasta liczba zwolenników bliższej współpracy z UE. Natomiast prof. Dawid Piątek stanął na stanowisku, że Białoruś nie chce integrować się tylko z UE lub tylko z Rosją. Moskwie zaś zależy na tym, aby Białoruś była izolowana na arenie międzynarodowej. Białorusini nie mają dylematu: Wschód czy Zachód, stwierdziła dr Hanna Barvenava, ale znajdujemy się w rosyjskiej sferze wpływów, głównie ekonomicznych. Zdaniem dr Magdaleny Lachowicz, na Białorusi już było społeczeństwo obywatelskie, nadzieja na zmianę tkwi w mediach, w szczególności mediach społecznościowych. Wolność przepływu informacji będzie dominująca dla jego reaktywowania.
Trudno w kilku zdaniach oddać wielowątkowość dyskusji, która siłą rzeczy koncentrowała się na wydarzeniach ostatnich miesięcy. Zapraszamy do śledzenia całej debaty na YouTube.
Dr Krzysztof Gołata UEP